Mansfeld w Saksonii-Anhalt
Z Marcinem Lutrem kojarzy się głównie Wittenberga. Miejscowość ta była nie tylko świadkiem narodzin wątpliwości młodego mnicha, ale również jego domem przez długie lata. Poza rezydencją saksońskiego elektora, Luter najdłużej mieszkał też w Mansfeld. Chociaż urodził się i został ochrzczony w Eisleben, krótko potem jego rodzice przeprowadzili się do tej górniczej miejscowości. Jego ojciec otrzymał tu pracę i dlatego pierwsze lata dzieciństwa i szkoły Marcin Luter spędził w Mansfeld.
W dostatku ale bogobojnie
Ojciec Marcina Lutra nie był zwykłym górnikiem, ale zarządcą kopalni i przedsiębiorcą. Rodzina prowadziła dostatnie życie, choć bez ekstrawagancji. Biedy czy głodu młody Luter nie zaznał.
Wykopaliska, które przeprowadzono w obrębie domu rodziców Lutra jak i naprzeciwko, gdzie wzniesiono nowe muzeum, dostarczyły nowych informacji odnośnie życia zamożniejszej rodziny tuż przed reformacją.
Zachowane metalowe zamki świadczą o potrzebie chronienia dobytku. Do stabilizacji mebli używano metalowych pasów, owijając je wokół. Nie każdy mógł sobie na to pozwolić. Ogromna ilość gwoździ, w miejscu „śmietniska” pochodzi prawdopodobnie z palenia odzyskanym drewnem. Dom miał przeszklone okna i zamykane drzwi.
Na stole gościły droższe produkty, regularnie pojawiało się mięso wieprzowe i drobiowe. Rzadziej wołowina i jagnięcina. Rarytasem były pieczenie z dzikiego ptactwa lub zajęcy, na które ojciec Marcina Lutra z pewnością polował. Szczątki zastawy stołowej świadczą z kolei o aspiracjach do wyższych sfer. Są uchwyty z kości, imitujące słoniową, specjalny pucharek do podawania drogocennej soli czy ozdobne szkło, sprowadzone z Czech.
„Jestem dzieckiem z Mansfeld”
Marcin Luter nigdy nie krył swojego pochodzenia czy powiązań. Jego ojciec pochodził z zamożniejszej, rolniczej rodziny i dzięki znajomościom krewnych żony, mógł wydzierżawić kopalnie od lokalnych hrabiów. Córki wżenił w rodziny hutników, a sam wkrótce stał się poważanym przedsiębiorcą, mającym wpływ na radę miejską.
Dbał również o wykształcenie dzieci, wcześnie posyłając je do szkół. Za tą możliwość Marcin Luter był dozgonnie wdzięczny swoim rodzicom. Samej nauki w szkole w Mansfeld, do której poszedł w wieku 4 lat, nie wspomina dobrze. Nauczyciele przepełniali go strachem, bicie uczniów budziło jego odrazę, o czym wielokrotnie później wspominał. Nauka łaciny i solidne podstawy w innych przedmiotach sprawiły, że świat stanął przed nim otworem i już w 1496 roku młody Luther w towarzystwie szkolnego kolegi powędrował do Magdeburga.
Co z domem po rodzicach?
Dom, w którym rodzice Lutra mieszkali do swojej śmierci, został sprzedany przez jego rodzinę w 1578 roku. Tym samym pamięć o miejscu, w którym wychowywał się reformator niemal zanikła. W 1807 roku środkowa część została wyburzona, by zrobić wolny przejazd dla położonych w głębi budynków.
Dopiero na fali odrodzenia pamięci o wielkim reformatorze, jaka ogarnęła Prusy w XIX wieku przypomniano sobie o Mansfeld. Fryderyk Wilhelm III, król pruski, nadał lokalnej szkole patrona (Lutherschule), a w 1878 roku zainteresowano się pozostałościami po domu. Gmina starała się zapobiec otwarciu sklepu tytoniowego w budynku.
Powołano stowarzyszenie, mające na celu wykorzystanie domu rodziców Lutra do wyższych celów. Utworzono w nim mieszkania dla diakonów i ośrodek opieki nad dziećmi. W pierwotnie jednopiętrowym domu dobudowano poddasze, ponadto częściowo odnowiono zewnętrzne fasady.
Dom miał być otwarty na 400. rocznicę urodzin Marcina Lutra, w 1883 roku, ale z pracami wyrobiono się dopiero dwa lata później. Na poddaszu powstała niewielka izba pamięci poświęcona reformatorowi i jego rodzinie. Niedługo później budynek przeszedł pod zarząd parafii w Mansfeld.
W 2006 roku przejęło go miasto. Mając na uwadze zbliżającą się 500. rocznicę Reformacji w 2017 roku, rozpoczęto prace renowacyjne. Do miejsca pamięci dołączył wkrótce nowy gmach muzeum.
Wejrzeć w dziecinny świat Reformatora
Główna część ekspozycji znajduje się w nowym gmachu, zaprojektowanym przez berlińskie biuro architektów Anderhalten Architekten. Otwierają ją popiersia Hansa i Margarethe Luder, wykonane przez Maxa Alfreda Brumme w 1933 roku.
Dalej w gablotach znajdują się drobne, ale liczne fragmenty wyposażenia domu, mebli, metalowych przedmiotów i monet, które znaleziono podczas prac archeologicznych w latach 2003-2011 roku. Dają one wgląd w życie codzienne mieszkańców Mansfeld na przełomie XV i XVI wieku.
Pozostałości z piwnic, takie jak ziarno czy kości zwierząt, pozwalają ustalić menu w domu reformatora. Wiadome jest, że rodzina Lutra należała do zamożniejszych w okolicy, posiadała kaflowy piec, przeszklone okna a nawet metalowe zamki w drzwiach. Ciekawostką są szklane kulki (Murmeln), którymi bawiły się wówczas dzieci, urządzając między sobą zawody.
W dalszej części prezentowane są narzędzia pracy i warunki życia górników. Są też odniesienia do lat dziecinnych i szkolnych reformatora i pokazane fragmenty wyposażenia szkoły, tablice woskowe, łupkowe oraz rysiki. Cytaty z późniejszych pism Lutra dają pogląd na jego stanowisko w kwestii edukacji dzieci i młodzieży.
W muzeum znajdują się również informacje odnośnie samego miasta, jego patrona, kościoła, a także lokalnych władców, hrabiów Mansfeld. Marcin Luter pozostał im wierny do końca życia, służąc radą i rozstrzygając rodzinne spory.
By zobaczyć wystawę w zachowanej części domu rodziców Lutra, trzeba opuścić nowy gmach i przejść przez ulicę. Wejście od dziedzińca zdobi zachowany z 1530 roku portal, na którym widnieją inicjały L i J. Można je odczytać jako Hans Johannes Luder, ale też i Jackob Luther (brat Marcina Lutra).
Wewnątrz, w kilku pomieszczeniach, pokazano dzieje domu, oraz to, jak starano się zachować pamięć po wielkim reformatorze. Przykładowo do obejrzenia jest książeczka z tekstami i zdjęcie z przedstawienia o życiu Lutra. Takie inscenizacje organizowano na tle efektownych ruin zamku Mansfeld od 1888 roku.
Informacje praktyczne
Dom Rodziców Marcina Lutra (Luthers Elternhaus)
Temat: dzieciństwo Marcina Lutra
Adres: Lutherstraße 26, 06343 Mansfeld-Lutherstadt
Telefon: +49 34 914203171
Godziny otwarcia: codz. 10-18 (IV-X) wt.-nd. 10-17 (XI-III)
Bilety wstępu: 5€ (2,5€)
Audio-guidy po polsku: nie;
Czas zwiedzania: do godziny
www.martinluther.de
Źródła:
Dr. Gary Kuper, Die unbekannte Lutherstütte – zur Geschichte von Luthers Elternhaus in Mansfeld, Sendbrief Stiftung Luthergedenkstätten in Sachsen-Anhalt, 1/2011