Weimar na celowniku? Nie zaczynaj planować zwiedzania bez tej wiedzy

Weimar i jego muzea

Dobrze, to wcale nie jest clickbajtowy tytuł. Ja naprawdę uważam, że warto rozeznać się nieco w muzealnym krajobrazie Weimaru, zanim zaplanujesz tam dzień lub dwa. W 2022 roku spędziłam tam 10 dni, codziennie dojeżdżając pociągiem z Lipska (Leipzig) lub Zwickau. I… nie zwiedziłam wszystkiego. Ale jestem już blisko kompletu. Tyle, że do Weimaru nie jeździ się po to, by oglądać muzeum kolejnictwa, prawda?

A zatem mam dobrą i złą wiadomość. Zła to taka, że trzeba będzie wybierać. A dobra, to to, że po przeczytaniu tego wpisu (i kolejnych, które mam w planie) będzie to znacznie łatwiejsze.

Weimar tematycznie

Już sama różnorodność tematyczna tego średniej wielkości miasta może przyprawić o lekki ból głowy.

Tak się składa, że w drugiej połowie XVIII wieku trafił tu (1) Goethe. Ten Goethe. I zamieszkał na stałe, spędzając tu najwięcej lat ze swojego życia. Za Goethe przybył (2) Schiller. I też tu mieszkał, chociaż znacznie krócej, bo bardzo młodo zmarł (niestety). Do weimarskiej klasyki należą jeszcze inne nazwiska, ale na ten moment mogą Ci one niewiele powiedzieć.

Weimar był małym, ale niezależnym księstwem. Panującej do 1918 roku dynastii zawdzięcza się (3) weimarski zamek i cały szereg pałaców, pałacyków i parków. Prze-pięk-nych. Mało tego, warto przyjrzeć się kilku kobietom wżenionych w dynastię, które miały niewątpliwy wpływ na rozwój miasta. Czy wyobrażacie sobie zostać 18-letnią wdową z niespełna rocznym synem i będąc w kolejnej ciąży? I zawalczyć o regencję? Anna Amalia miała na szczęście potężnego stryja, którym to był nie kto inny a Fryderyk II (zwany Wielkim), król Prus. To ona sprowadziła poetę C. H. Wielanda na dwór jako wychowawcę dla swoich synów. A później to panujący książę namówił 26-letniego Goethego do przeprowadzki. Z kolei na początku XIX wieku do Weimaru trafiła Maria Pawłowna, wnuczka Katarzyny II. A wraz z nią potężny posag. Księżna nie szczędziła na rozwój sztuki i nauki. A jej córka Augusta wyszła za mąż za przyszłego cesarza Niemiec, Wilhelma I.

Po złotej erze weimarskiej klasyki nastała (4) srebrna epoka. Mimo głośnych nazwisk i starań, nie zdołano jednak przywołać podobnej atmosfery. Oto w Weimarze osiedlił się, nie bez atmosfery skandalu, słynny kompozytor Ferenc Liszt. A pod koniec XIX wieku kilka ostatnich lat swojego życia przeżył tu, pod opieką siostry, schorowany Fryderyk Nietzsche.

Weimar nieodłącznie kojarzy się ze (5) szkołą Bauhaus. Ta interdyscyplinarna instytucja, której mistrzowie i uczniowie nie bali się rewolucjonizować świata architektury i designu, została założona właśnie w Weimarze w 1919 roku. Jak można się spodziewać, po głośnych obchodach 100-lecia ostało się całkiem sporo wystaw i nowo otworzonych miejsc. Era rocznic Bauhaus’u trwa, chociaż już w kolejnych miejscach, dokąd przenosiła się szkoła, to jest do Dessau i Berlina.

W końcu, któż nie słyszał o (6) Republice Weimarskiej? Młode, demokratyczne państwo narodziło się (z dużą dawką środków przeciwbólowych) w Teatrze Narodowym Weimaru. Odbywały się tam zgromadzenia narodowe, przeniesione z ogarniętego rewolucją Berlina. Co prawda, nigdy nie było państwa o takiej nazwie, ale jest ona używana zwyczajowo w historii i literaturze. Dla przykładu podam, że po drugiej wojnie światowej pisało się i o republice bońskiej, a potem o berlińskiej, ale te określenia już nie miały siły przebicia.

Ledwo okrzepła demokratyczna polityka Republiki Weimarskiej przegrała z populizmem narodowych socjalistów. W pobliżu miasta utworzono w 1937 roku jeden z obozów koncentracyjnych. (7) Buchenwald i mniej znany Mittelbau-Dora są dzisiaj miejscami pamięci z ogromem wystaw, pomników i instalacji. W samym Weimarze, znajduje się modelowy przykład architektury III Rzeszy, tzw. Gauforum (dziedziniec z otaczającymi go urzędowymi budynkami).

Nie chcąc kończyć na tym ważnym, ale jednak smutnym temacie, dodam jeszcze, że w Weimarze znajduje się między innymi (8) Niemieckie Muzeum Pszczelarstwa z absolutnie zachwycającą kawiarnią. Do tego Muzeum Pre- i Wczesnej Historii Turyngii. A przy weimarskim zamku znajdziesz pomnik (popiersie) Adama Mickiewicza. Poeta odwiedził Goethego z okazji jego 80. urodzin i wiem nawet, gdzie się na ten czas zatrzymał oraz czyje listy polecające miał. Jest tu również niewielkie, połączone z kawiarnią i sklepem Muzeum Miłorzębu (Goethe poświęcił mu jeden ze swoich wierszy). A czy słyszałe/aś o wyżle weimarskim? Hmm, nie jest on jeszcze wykorzystywany marketingowo, ale zdarzają się całkiem mile pocztówki z wizerunkiem czworonoga. I naprawdę na koniec wspomnę jeszcze o fantastycznym festiwalu cebuli (Zwiebelmarkt) w październiku. Cebule, czy to nie brzmi zachęcająco?

Ok., zapomniało mi się. W XVI wieku przy rynku mieszkali słynni malarze renesansowi (i poniekąd pierwsze pędzle reformacji), (9) Lucas Cranach starszy i jego syn Lucas Cranach młodszy. Jeśli nie usłyszałe/aś jeszcze o nich, to z całego serca polecam moją stronę w przyszłości.

I po krótkim namyśle dodam jeszcze (10) turyńskiego kloßa, czyli taką ziemniaczaną pyzę (względnie knedlika) z Turyngii. W pobliżu Weimaru znajduje się fabryka i muzeum tych klusek. Goethe chyba nic nie napisał o kluskach.

Muzea, pałace i miejsca pamięci w Weimarze

Poniższy podział przyda się nie tylko przy planowaniu zwiedzania, ale także przy wyborze karty turystycznej, uprawniającej do wstępów bez opłat lub ze zniżką. Jest ich bowiem w Weimarze kilka. O nich w kolejnym poście.

Generalnie w Weimarze wyróżniłabym placówki podlegające fundacji Klassik Stiftung Weimar (w skrócie dalej KSW) oraz pozostałe.

1. Klassic Stiftung Weimar

Klassik Stiftung Weimar czyli Fundacja Klasycyzm w Weimarze wywodzi się z instytucji założonych w drugiej połowie XIX wieku, by chronić spuściznę po J. W. Goethe (obaj jego wnukowie zmarli bezpotomnie) oraz F. Schillerze. Obecna fundacja powstała w 2003 roku i jest trzecią największą tego typu w kraju. Pod swoim zarządem ma 27 muzeów, pałaców, mieszkań, archiwów, założeń parkowych itp. Wraz z Biblioteką Księżnej Anny Amalii oraz Archiwum Goethego i Schillera jest też ważnym centrum badawczym i naukowym.

Swoje obiekty fundacja dzieli na dwa tematy:

• klasyka weimarska
• moderna i Bauhaus w Weimarze

Tych pierwszych jest znacznie więcej.

Klasyka Weimarska

Klasyka Weimarska to przede wszystkim domy Goethego, Schillera oraz pałace weimarskiej dynastii.

1. Goethe-Nationalmuseum / Goethes Wohnhaus (Narodowe Muzeum Goethego / Dom Goethego) – mieszkanie i ogród Goethego przy Frauenplan oraz nowoczesna ekspozycja muzealna o życiu i dokonaniach poety
2.  Goethes Gartenhaus – pierwszy dom poety w Weimarze, podarowany mu przez księcia, który mógł potem zatrzymać. Niech Cię nie zmyli nazwa „dom ogrodowy”, to całkiem przyzwoity dom, choć wcześniej rzeczywiście mógł służyć jako domek dla winiarza.
3. Schiller-Museum / Schillers Wohnhaus (Muzeum Schillera / Dom Schillera) – mieszkanie Fryderyka Schillera i jego rodziny oraz muzeum w nowoczesnym gmachu obok
4. Schiller-Museum Bauerbauch (Muzeum Schillera w Bauerbach), dom w którym poeta zatrzymał się po swojej ucieczce ze Stuttgartu
5. Fürstengruft (Grobowiec Książęcy) – wybudowany w XIX wieku, miejsce pochówku członków rodziny książęcej, znajdują się tutaj również sarkofagi Goethego i Schillera
6. Goethe- und Schiller-Archiv (Archiwum Goethego i Schillera) – to najstarsze archiwum literatury w Niemczech i poza spuścizną obu pisarzy znajdują się tu dokumenty dalszych 3000 osobistości XVIII i XIX wieku
7. Stadtschloss Weimar (Zamek Miejski w Weimarze) – imponująca siedziba książęcej dynastii z wieloma dziełami sztuki, niestety do 2030 roku w remoncie, można zwiedzać jedynie tzw. Pokój Poetów
8. Wittumspalais (można przetłumaczyć jako wdowi pałac) – Anna Amalia po śmierci swojego męża nigdy już nie wyszła za mąż. Ten „pałac”, w rzeczywistości większy dom mieszczański, służył jej za rezydencję, gdy odeszła na „emeryturę” w wieku 36 lat. Jej starszy syn osiągnął bowiem wtedy pełnoletność i przejął władzę.
9. Herzogin Anna Amalia Bibliothek (Biblioteka Księżnej Anny Amalii) – absolutnie zachwycające rokokowe wnętrza książęcej biblioteki ze zbiorami skupiającymi się na latach 1750-1850. Rocznie odwiedza ją 100 000 osób.
10. Schloss und Park Belvedere (Pałac i Park Belvedere) – położona w przepięknym miejscu na wzniesieniu, barokowa, letnia rezydencja rodziny książęcej. Ciekawostki w parku.
11. Orangerie Belvedere (Oranżeria Belvedere) – przypałacowa oranżeria wzniesiona w połowie XVIII wieku. Goethe i książę Karol August spędzali tu godziny oddając się swoim botanicznym zainteresowaniom i oglądając każdą egzotykę, która trafiła pod dach oranżerii
12. Römisches Haus (Dom Rzymski) – klasycystyczna budowla w parku nad rzeką Ilm, powstała według wskazówek Goethego na wzór rzymskich willi. Lubił przebywać tu książę Karol August.
13. Kassengewölbe – miejsce pochówku Fryderyka Schillera na cmentarzu przy kościele Św. Jakuba. W 1827 roku szczątki poety przeniesiono do nowego grobowca książęcego, ale po badaniach stwierdzono, że należały one do kogoś innego. Sarkofag Schillera jest dzisiaj pusty.
14. Park an der Ilm (Park nad rzeką Ilm) – piękny park o powierzchni 48 hektarów na skraju weimarskiej starówki, w którym jest wiele do odkrycia. Tworzony i zagospodarowywany z rozmysłem przez Goethego i księcia Karola Augusta w modnym angielskim stylu z wieloma osiami widokowymi.
15. Parkhöhle (Jaskinia parkowa) – system podziemnych sztolni, które służyły miejscowemu browarowi jako skład. Podczas oprowadzania można się również dowiedzieć wielu geologicznych ciekawostek. Przez lata zamknięta, w marcu 2024 roku zostanie ponownie otwarta dla zwiedzających.
16. Schloss und Park Tiefurt (Pałac i Park Tiefurt) – letnia rezydencja księżnej Anny Amalii, która stworzyła tu sobie „dworek muz”. Zachwycający park, wykorzystujący urozmaicone ukształtowanie terenu.
17. Schloss und Park Ettersberg (Pałac i Park Ettersberg) – kolejna rezydencja rodziny książęcej, tym razem służąca głównie celom myśliwskim. Obecnie w pałacu znajduje się centrum konferencyjne i hotel.
18. Schloss und Park Kochberg / Liebhabertheater (Pałac i Park Kochberg / Teatr) – posiadłość rodziny von Stein, której najstarsza część, wieża mieszkalna pochodzi co najmniej z XIV wieku. Charlotte von Stein była przez lata bliską przyjaciółką Goethego, wprowadzając go na dworskie salony. Poeta bywał tu wielokrotnie. Godny uwagi jest wzniesiony około 1800 roku kameralny teatr (75 miejsc), wciąż funkcjonujący. Posiadłość położona jest 35 kilometrów na południe od Weimaru.
19. Wielandsgut Oßmannstedt (Posiadłość Wielenda w Oßmannstedt) – Christoph Martin Wieland był jednym z najważniejszych pisarzy oświecenia. W Oßmannstedt spędził w latach od 1797 do 1803 bardzo produktywny czas. Do zwiedzania jest barokowy dom, po części z oryginalnym wyposażeniem oraz park z miejscem pochówku pisarza. Oßmannstedt znajduje sie 10 kilometrów na północny wschód od Weimaru.
20. Kutschermuseum Auerstedt (Muzeum Powozów Auerstedt) – w dawnych stajniach pałacu Auerstedt znajduje się muzeum powozów, należących do weimarskiej rodziny książęcej. Są tu powozy ślubne, codzienne, na polowania, powozy dziecięce, a nawet „maszyna do biegania”, czyli coś jak dzisiejszy rower, tyle, że bez pedałów. Muzeum aktualnie jest zamknięte.

Moderna i Bauhaus

1. Bauhaus-Museum Weimar (Muzeum Bauhaus w Weimarze) – oczywiście w mieście nie mogło zabraknąć muzeum poświęconego tematowi szkoły Bauhaus. Pamiętam, jak zwiedzałam je jeszcze pod starym adresem, w niewielkim budynku remizy. Z okazji 100-lecia powstania szkoły, w 2019 roku otworzono nowy gmach muzeum. Prezentowane są tam przedmioty z najstarszych kolekcji artystów powiązanych z Bauhausem.
2. Haus am Horn – pierwszy i jedyny zrealizowany dom w stylu Bauhaus w Weimarze. Okazją była wystawa w 1923 roku, ale modelowy dom nie został dobrze przyjęty przez opinię publiczną. Określano go jako „mieszkanie dla ufoludków”.
3. Museum Neues Weimar (Muzeum Nowy Weimar) – otwarte w 1869 roku muzeum było jedną z pierwszych muzealnych budowli w Niemczech. Dzisiaj prezentuje sztukę XIX i XX wieku od weimarskiej szkoły malarskiej po twórczość Henry’ego van de Velde. Znajdują się tu dzieła międzynarodowych artystów realizmu, impresjonizmu i secesji.
4. Haus Hohe Pappeln – prywatny dom belgijskiego architekta i projektanta Henry’ego van de Valde, zbudowany w 1907-1908 według jego planów. Mnóstwo ciekawych detali, które składają się na nowoczesny wystrój wnętrz, zaprojektowanych pod konkretne funkcje.
5. Liszt-Haus (Dom Liszta) – dawny dom nadwornego ogrodnika, wzniesiony pod koniec XVIII wieku. Ferenz Liszt wprowadził się tutaj w 1869 roku i mieszkał aż do śmierci w 1886 roku. Udzielał tu lekcji młodym pianistom i przyjmował gości. Już rok po jego śmierci książę Karol Aleksander polecił utworzyć miejsce pamięci na cześć wielkiego kompozytora, stąd miejsce jest bardzo autentyczne.
6. Nietzsche-Archiv (Archiwum Nietzsche) – dom w którym Friedrich Nitzsche, niemiecki filozof, spędził ostatnie lata swojego życia. Bardzo schorowany, bez kontaktu ze światem, pod opieką siostry zmarł w 1900 roku (dostępny jest pokój, w którym zmarł). Po jego śmierci z inicjatywy dyplomaty i polityka Harry’ego Kesslera (Harry Graf Kessler) Henry van de Velde przebudował willę, w której odtąd do 1950 roku mieściło się archiwum Nitzsche’go (obecnie przechowywane jest w innym miejscu).

Inne

Tutaj wymieniam trzy obiekty, będące pod zarządem KSW, które trudno mi było sklasyfikować do powyższych.

1. Erlebnisportal Weimar – ciekawostka dostępna bezpłatnie, gdzie w interaktywnym pomieszczeniu można obejrzeć siedem krótkich filmów, prezentujących walory turystyczne Turyngii. Obok schody na niewysoki taras widokowy w kierunku weimarskiego zamku i parku. Otwarte do lipca 2026 roku.
2. Rebecca-Horn-Installation (Instalacja Rebecca Horn) – w dawnej zajezdni tramwajowej artystka Rebecca Horn stworzyła instalację „Konzert für Buchenwald” (Koncert dla Buchenwaldu), która jest zauważalnym akcentem we współczesnej sztuce Niemiec w temacie Holokaustu.
3. Co-Labor – drewniany pawilon z tarasem, postawiony tuż koło weimarskiego zamku. Miejsce dla wszystkich, którzy pragną „zrobić coś wspólnie”. Generalnie odbywają się tutaj prezentacje, dyskusje, koncerty i warsztaty powiązane z tematem roku. W 2024 roku jest to Auf/Bruch i nawiązanie do demokracji i wolności przekonań.

2. Pozostałe muzea i obiekty

W Weimarze (i bliskiej okolicy) jest jeszcze więcej muzeów i miejsc do odwiedzenia. Ponieważ zamierzam przedstawić je i tak z osobna, tutaj podaję jedynie zwięzłą listę

1. Stadtmuseum Weimar (Muzeum Miejskie Weimaru)
2. Palais Schardt (Pałac Schardt) – z tzw. pawilonem Goethego, w którym poeta poznał Charlotte von Stein.
3. Haus der Weimarer Republik (Dom Republiki Weimarskiej) – muzeum poświęcone wydarzeniom ustanowienia konstytucji w 1919 roku w Weimarze
4. Museum für Ur- und Frühgeschichte (Muzeum Pre-i Wczesnej Historii)
5. Weimar-Haus – interaktywna wystawa (makiety z naturalnej wielkości figurami) przedstawiające najważniejsze wydarzenia z historii miasta
6. Deutsches Bienenmuseum (Niemieckie Muzeum Pszczelarstwa)
7. Gedenkstätte Buchenwald (Miejsce Pamięci Buchenwald) – dawny obóz koncentracyjny
8. Eisenbahnmuseum Weimar (Muzeum Kolei w Weimarze)
9. Gauforum – kompleks budynków z okresu III Rzeszy z interaktywnym centrum informacyjnym
10. Kunsthalle Harry Graf Kessler – oddział muzeum miejskiego, w którym prezentowane są wystawy czasowe
11. Gingko Museum & Cafe (Muzeum Miłorzębu i kawiarnia) – sympatyczne miejsce, w którym wszystko kręci się wokół charakterystycznych liści miłorzębu
12. Kirms-Krakow-Haus (Dom Rodziny Kirms) – jeden z najstarszych domów w Weimarze, należący do rodziny Kirms. Miejsce spotkań pisarzy (m.in.  był tu Hans Christian Andersen), przedstawia obecnie życie mieszczańskie z czasów Goethego
13. Pavillon-Presse (Pawilon Prasowy) – niewielkie muzeum przedstawiające tradycje drukarskie Weimaru, sięgające połowy XVII wieku

14. Bauhaus-Universität Weimar (Uniwersytet Bauhaus w Weimarze) – główny budynek zaprojektowany przez Henry’ego van de Velde

Oraz jako bonus podaję miejsce szczególne turyńskiej kuchni:

15. Thüringer Kloßmuseum Heichelheim (Turyńskie Muzeum Kluski w Heichelheim) – to nie jest najszczęśliwsze tłumaczenie, ale nie da się zaprzeczyć, że turyński kloß jest swego rodzaju, hmm… kluską. Heichelheim to mała wioska położona kilka kilometrów na północ od Weimaru. Znajduje się tam najlepszy sklep z produktami regionalnymi i słodyczami a’la NRD w okolicy. Niestety miejscowość ma fatalne połączenia komunikacji miejskiej z centrum Weimaru.

Co zwiedzić w Weimarze

Ten wpis był mi potrzebny, by w kolejnych postach o zwiedzaniu Weimaru, móc odwoływać się do poszczególnych grup muzealnych. Jeśli szukasz krótkiej informacji co wybrać do zwiedzania na jeden dzień, to proszę bardzo, tutaj jest podpowiedź:

1. Muzeum i dom Goethego
2. Muzeum i dom Schillera
3. Muzeum Bauhaus

To podstawowa lista, dla tych, którzy nie idą na rekordy i chcą również trochę pospacerować po mieście i parku.

By obejrzeć Miejsce Pamięci Buchenwald z pobliskim pomnikiem wzniesionym już za czasów NRD, trzeba zaplanować minimum pół dnia. Podobnie jak pałace, gdyż są one (z wyjątkiem zamku weimarskiego) położone z dala od centrum.

Gdybym miała do dyspozycji dwa dni, i chciała pominąć martyrologiczną tematykę wybrałabym kolejne obiekty:

1. Gartenhaus Goethego
2. Haus am Horn
3. Liszt-Haus
4. oraz ten uroczy pawilon w pałacu Schardt, w którym Goethe poznał Charlottę von Stein

Kolejne wpisy o Weimarze pojawią sie niebawem. Zapraszam.